Skrzydlik – definicja, objawy, leczenie

Skrzydlik to jedna z najpowszechniej występujących chorób przedniej powierzchni oka. Dotyczy przede wszystkim osób dorosłych na różnych etapach życia. Na początku skrzydlik jest niemal niezauważalny, ale z czasem powoduje wyraźne pogorszenie widzenia. Jak rozpoznać tę chorobę i które metody jej leczenia są obecnie najskuteczniejsze?

Czym jest skrzydlik?

Skrzydlik to trójkątny fałd spojówki i tkanki włóknisto-naczyniowej. Wrasta on w rogówkę w kierunku osi widzenia, wyrastając z obszaru rąbka spojówki. Nazwa tego schorzenia pochodzi od jego kształtu, który przypomina skrzydełko małego owada. Powstała już w starożytnej Grecji, a pierwsze opisy tej choroby pochodzą z 1000 roku p.n.e.

Skrzydlik cechuje się wzrostem zmienionych komórek nabłonka rąbka rogówki w kierunku dośrodkowym. Towarzyszy mu także hiperplazja komórek kubkowych i fibroblastów wchodzących w ich zrąb. Ta charakterystyczna budowa przypomina tłuszczyk spojówki wynikający ze zwyrodnienia włókien sprężystych. Skrzydlik różni się od niego przede wszystkim uszkodzoną warstwą Bowmana.

Skrzydlik w początkowej fazie występuje w kącie rogówki, a wraz ze swoim wzrostem kieruje się w stronę centrum oka. Rozrasta się w ponadnabłonkowym zrębie spojówki, a gdy jest większy, zaczyna nachodzić na rogówkę. Najczęściej pojawia się od strony nosowej gałki ocznej, ale istnieją wyjątki od tej zasady.

Jak zbudowany jest skrzydlik?

Skrzydlik składa się z kilku elementów:

• pokrywy – w jej skład wchodzi beznaczyniowa strefa otaczająca krawędź głowy skrzydlika,
• głowy,
• podstawy.

W niektórych klasyfikacjach skrzydlika wyróżnia się również szyję, czyli zwężoną część umieszczoną nad rąbkiem rogówki.

Pod względem histopatologicznym skrzydlik to degeneracja włókien kolagenowych, komórki zapalne, przebudowa macierzy komórkowej i neowaskularyzacja. W obrębie głowy często wyróżnia się też metaplazję komórek nabłonkowych rąbka, której towarzyszy proliferacja fibroblastów oraz rozrost komórek kubkowych. Co ciekawe, nawracająca forma skrzydlika ma nieco inną budowę. Zwykle jest pozbawiona charakterystycznego zwyrodnienia włókien kolagenowych.

Skrzydlik a pseudoskrzydlik – porównanie 

Skrzydlik przylega do tkanki leżącej pod nim na całej swojej długości. To właśnie tym różni się on m.in. od pseudoskrzydlika (fałdu spojówki, który jest przyczepiony do tkanki pod nim jedynie u podstawy i wierzchołka). Pseudoskrzydlik, w przeciwieństwie do skrzydlika, powstaje najczęściej w wyniku urazu, operacji lub ekspozycji na szkodliwe substancje chemiczne.

Skrzydlik występuje natomiast przede wszystkim w związku z nadmierną ekspozycją na promieniowanie słoneczne. Najwięcej osób dotkniętych tym problemem mieszka w okolicach równika, gdzie nasłonecznienie jest zdecydowanie największe. Za uszkadzanie DNA, a więc powstawanie nieprawidłowych komórek, odpowiada przede wszystkim działaniepromieniowania UVA.

Skrzydlik pod względem komórkowym dzieli się na trzy typy:

• proliferacyjny,
• włóknisty,
• sklerotyczno-zanikowy.

Skrzydliki dzieli się też na te nawracające, bez zwyrodnienia włókien kolagenowych, które zwykle określa się jako rozrost tkanki łącznej włóknistej. Istnieje też postać rzekoma, czyli pasma spojówki przylegające do rogówki uszkodzonej w wyniku ostrego stanu zapalnego – to właśnie tzw. pseudoskrzydlik.

Co powoduje powstawanie skrzydlika?

Skrzydlik powstaje zwykle w wyniku działania promieniowania UV, które sprzyja procesom patologicznym. Powoduje m.in. stres oksydacyjny i rozrost zmienionych tkanek. Inne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia skrzydlika, to:

• nadmierna ekspozycja na działanie wiatru,
• przewlekłe stany zapalne oczu,
• zaburzenia filmu łzowego powodujące przewlekłą suchość spojówek,
• przewlekłe drażnienie gałki ocznej,
• kurz i inne czynniki drażniące dla oczu.

Spekuluje się, że na występowanie skrzydlika ma również wpływ wirus brodawczaka ludzkiego – HPV.

Badania wskazują, że częstotliwość zachorowalności na skrzydlika rośnie wraz z wiekiem. Jest ona również większa u mieszkańców wsi niż miast. Skrzydlik najczęściej występuje obustronnie, ale niesymetrycznie.

Jak zapobiegać wystąpieniu skrzydlika?

Skrzydlik najczęściej występuje w związku z narażeniem gałki ocznej na bezpośrednie działanie promieniowania UV. Z tego powodu najskuteczniejszą metodą zapobiegania tej chorobie jest stosowanie środków ochrony oczu, zwłaszcza latem, gdy nasłonecznienie jest największe. Wśród metod zmniejszania ekspozycji oczu na promieniowanie UV można wyróżnić:

• okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV,
• soczewki kontaktowe z filtrem UV,
• szkła korekcyjne z antyrefleksem UV,
• szkła korekcyjne fotochromowe.

Warto wiedzieć, że większość tanich okularów przeciwsłonecznych nie zapewnia ochrony przed promieniowaniem UV. Wręcz przeciwnie, ich noszenie może powodować zwiększenie ekspozycji na działanie słońca. W cieniu źrenica rozszerza się, a ze względu na brak filtra UV dociera do niej jeszcze więcej promieniowania słonecznego, co może zwiększać ryzyko wystąpienia różnych chorób oczu.

Jakie dolegliwości powoduje skrzydlik?

Skrzydlik zwykle rozwija się bardzo wolno, a pacjent może nie zauważyć go nawet przez kilka lat. Pierwsze objawy związane z tą chorobą to uczucie ciała obcego w oku oraz zaczerwienienie gałki ocznej. W późniejszym czasie mogą pojawić się też zaburzenia widzenia związane ze zmianą krzywizny rogówki, co powoduje astygmatyzm asymetryczny. Gdy skrzydlik pokryje centralną część rogówki, dochodzi do obniżenia ostrości widzenia.

Diagnostyka skrzydlika gałki ocznej

Rozpoznanie skrzydlika nie jest trudne. Zazwyczaj wykonuje się badanie przedniego odcinka gałki ocznej. W tym celu stosuje się biomikroskop, którym dysponuje okulista. Specjalista ocenia budowę gałki ocznej i sprawdza, czy na jej powierzchni występuje trójkątny kształt zwrócony podstawą do rąbka, a szczytem – w stronę centrum. Taka zmiana jednoznacznie wskazuje na pojawienie się skrzydlika.

Lekarz zajmuje się również klasyfikacją zmiany na gałce ocznej, w zależności od jej wielkości. Wyróżnia się trzy typy skrzydlika charakteryzujące się innymi rozmiarami

• typ 1 – to skrzydlik przechodzący na rogówkę, którego wielkość wynosi mniej niż 2 mm. Taka zmiana może cechować się również linią Stockesa, czyli charakterystyczną linią pomiędzy głową skrzydlika a niezmienioną rogówką, która składa się ze złogów żelaza,
• typ 2 – to skrzydlik zajmujący mniej niż 4 mm rogówki, ale więcej niż 2 mm,
• typ 3 – to najbardziej zaawansowana forma skrzydlika, przy której jego wielkość wynosi więcej niż 4 mm rogówki i nachodzi na oś widzenia.

Od typu skrzydlika zależy przede wszystkim możliwość zastosowania konkretnych metod leczenia. W początkowych fazach choroba ta nie wpływa negatywnie na jakość życia, ale gdy rozwinie się bardziej, może powodować poważne dolegliwości. Do diagnostyki skrzydlika często dochodzi więc przypadkowo, gdy pacjent nie jest jeszcze świadomy, że na jego gałce ocznej pojawiła się zmiana zbudowana z wadliwych komórek.

Metody leczenia skrzydlika – jak pozbyć się tego problemu?

Wybór odpowiedniej metody leczenia skrzydlika w dużej mierze zależy od stopnia nasilenia problemu oraz indywidualnych cech i stanu zdrowia pacjenta. Istnieją techniki zachowawcze oraz operacyjne. Decyzję o wyborze odpowiedniej metody zawsze podejmuje się po dokładnym badaniu, które pozwala na określenie wielkości skrzydlika i jego budowy.

Wśród najpowszechniejszych metod leczenia skrzydlika warto wyróżnić:

• leczenie z wykorzystaniem sztucznych łez – metoda ta jest stosowana w początkowych stadiach skrzydlika. Polega ona na podawaniu sztucznych łez, zawierających zwykle doksycyklinę. Terapia ta może przyczynić się do zmniejszenia rozmiaru skrzydlika w obrębie rogówki, jednak badania wskazują, że metoda ta jest skuteczna jedynie u populacji kaukaskiej,
• leczenie operacyjne – dotyczy stadiów zaawansowanych, w których dochodzi do drażnienia oka, pogorszenia ostrości widzenia lub ciągłego wzrostu skrzydlika. Najczęściej operacja polega na wykonaniu prostego cięcia i zszycia brzegów spojówki bądź pozostawieniu odsłoniętej twardówki.

Różne metody leczenia operacyjnego skrzydlika

Niegdyś leczenie operacyjne skrzydlika polegało na odpreparowaniu głowy narośli, jej zrotowaniu i ponownym wszyciu w spojówkę. Taka metoda cechowała się jednak dużym stopniem nawracania problemu. Z tego powodu obecnie stosuje się dwie metody pracy:

• nacięcie i zszycie brzegów spojówki lub pozostawienie odsłoniętej twardówki,
• uzupełnienie powstałego ubytku tkanek (w wyniku cięcia) poprzez autoprzeszczep spojówki. W tym przypadku tkanki pobiera się z górnej części gałki ocznej. Fiksuje się je za pomocą specjalnych szwów lub kleju tkankowego,
• terapia adjuwantowa – to nowoczesna technika operacyjna, która zakłada zastosowanie bony owodniowej z substancjami adjuwantowymi – 5-FU, mitomycyną C i bewacyzumabem. Obecnie wciąż jest ona w fazie testów, jednak wydaje się obiecująca. Zakłada się, że metoda ta pozwoli na usunięcie skrzydlika przy jednoczesnym zminimalizowaniu ryzyka jego nawrotów.

Po wykonaniu operacyjnego usunięcia skrzydlika może pojawić się przymglenie centralnej części rogówki. Powoduje ono problemy z uzyskaniem dobrej ostrości wzroku. Z tego powodu po takiej operacji często wykonuje się dodatkowy zabieg fotokeratektomii terapeutycznej. Zakłada on użycie lasera ekscymerowego.

Bez względu na zastosowaną metodę wciąż istnieje dość duże ryzyko nawrotów problemu. Obecnie nie ma jeszcze idealnej techniki, która pozwalałaby na trwałe pozbycie się skrzydlika. Powodzenie operacji zależy w dużej mierze od marginesu tkanek pozostawionego podczas usuwania zmiany oraz doświadczenia samego chirurga. Zabieg pozwala jednak na usunięcie narośli w takim stopniu, by nie powodowała ona dolegliwości przez co najmniej kilka kolejnych lat.

Bibliografia