Jaskra u dzieci – przyczyny, objawy i możliwości leczenia

Jaskra to różnorodna grupa chorób oczu, w której dochodzi do postępującego zaniku nerwu wzrokowego, najczęściej spowodowanego zbyt wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Następstwem tej neuropatii są ubytki w polu widzenia, a w miarę postępu choroby – całkowita ślepota. Etiologia jaskry jest bardzo złożona. Zazwyczaj rozwija się u osób w wieku dojrzałym, na skutek innych zmian patologicznych w obrębie oka, chorób ogólnoustrojowych, procesów starzenia się organizmu. Około 3% zachorowań stanowi jaskra wrodzona. Szacuje się, że występuje ona z częstością 1 na 10 000 urodzeń.

Rodzaje i przyczyny jaskry u dzieci

Podobnie jak w przypadku osób dorosłych, jaskra u najmłodszych ma zróżnicowaną etiologię. Różna może być także dynamika rozwoju schorzenia. Pierwsze objawy jaskry u dzieci mogą ujawnić się już w chwili narodzin lub w późniejszym czasie. Stworzenie klasyfikacji typów dziecięcej jaskry nastręcza więc sporo trudności. Najczęściej stosuje się podział na jaskrę pierwotną i wtórną.

Jaskra pierwotna to ta, która występuje samoistnie. W jej rozwoju mogą mieć udział czynniki genetyczne (może być dziedziczona), ale najczęściej nie można ustalić przyczyny choroby. Pierwotna jaskra u dziecizwiązana jest wyłącznie z nieprawidłowościami dotyczącymi kąta przesączania – struktury, przez którą z oka odpływa ciecz wodnista (zaburzenia jej odpływu są przyczyną zbyt wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego). Schorzenie nie jest wynikiem innych patologii dotyczących narządu wzroku ani chorób ogólnoustrojowych. Objawy jaskry pierwotnej rozwijają się już w okresie prenatalnym lub w pierwszych 3 latach życia (rzadziej – w późniejszym wieku).

Jaskra dziecięca wtórna to taka, w której przyczyny nieprawidłowości w obrębie gałki ocznej można zidentyfikować. Schorzenie najczęściej rozwija się na skutek stanów zapalnych dotyczących narządu wzroku, chorób nowotworowych, infekcji wirusowych, zaburzeń rozwojowych (np. związanych z płodowym zespołem alkoholowym) lub metabolicznych. Jaskra u dzieci może rozwinąć się także w wyniku leczenia glikokortykosteroidami lub pod wpływem urazu. Jaskrze wtórnej u dzieci często towarzyszą inne zaburzenia dotyczące narządu wzroku, np. zaćma wrodzona, rozwarstwienie tęczówki albo małoocze.

Objawy jaskry u dzieci

Jaskra wrodzona może być jedno- lub obuoczna. Różna jest dynamika rozwoju choroby. U niemowląt zwykle postępuje gwałtownie. Do jej najbardziej charakterystycznych objawów należą:

• światłowstręt,
• łzawienie oka,
• kurcz powiek (ich zaciskanie).

Symptomy te nie muszą świadczyć o jaskrze – łzawienie oczu może wystąpić np. w związku z niedrożnością przewodu nosowo-łzowego. Wymienione objawy powinny jednak skłonić rodziców do pilnej wizyty u specjalisty, zwłaszcza gdy towarzyszy im wyraźny niepokój dziecka, jego płaczliwość, częste pocieranie powiek.

W przypadku jaskry u dzieciw badaniu okulistycznym stwierdza się zwykle:

• podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
• powiększenie rogówki, a nierzadko też utratę jej przezierności związane z obrzękiem (w miarę jego narastania na rogówce mogą pojawić się tzw. linie Haaba – pęknięcia spowodowane rozciągnięciem rogówki),
• poszerzone zagłębienie tarczy nerwu wzrokowego,
• obniżoną ostrość wzroku i towarzyszący jej oczopląs,
• osłabienie fiksacji, czyli zdolności skupienia wzroku na wybranym obiekcie.

Jeśli pierwsze objawy jaskry u dzieci występują w późniejszym wieku, zwykle są słabiej zaznaczone. Choroba może początkowo rozwijać się bezobjawowo lub wiązać się z takimi niespecyficznymi symptomami, jak: bóle głowy, zmęczenie oczu, nieostre widzenie czy subiektywnie niedostrzegalne ubytki w polu widzenia. Jaskra u dzieci w wieku szkolnym przeważnie rozpoznawana jest przypadkowo, np. w czasie rutynowych badań okulistycznych.

Diagnostyka jaskry u dzieci

Diagnostyka jaskry u starszych dzieci, zdolnych współpracować z lekarzem, nie nastręcza większych trudności. Wykonuje się ją podobnie jak u osób dorosłych. Obok wywiadu z małym pacjentem i jego opiekunami, przeprowadza się m.in. takie badania jak:

• gonioskopia (badanie kąta przesączania).
• tonometria (badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego),
• perymetria (badanie pola widzenia),
• oftalmoskopia (badanie dna oka służące głównie ocenie stanu tarczy nerwu wzrokowego),
• keratometria (pomiar rogówki),
• USG oka (służące pomiarowi długości gałki ocznej).

Tego typu badania u najmłodszych dzieci zazwyczaj trzeba przeprowadzać w znieczuleniu ogólnym. W przypadku niektórych procedur bez współpracy z pacjentem nie można uzyskać wiarygodnych wyników, np. w badaniu pola widzenia. Dlatego zarówno diagnostyka, jak i monitorowanie postępu jaskry u dzieci są znacznie utrudnione.

Leczenie jaskry u dzieci

Jaskrę u dzieci leczy się w taki sam sposób jak u osób dorosłych – zachowawczo (farmakologicznie) lub chirurgicznie. W przypadku niemowląt schemat postępowania jest jednak odwrotny niż u starszych pacjentów (w tym – u starszych dzieci). Leczeniem pierwszego rzutu są zabiegi operacyjne, podczas gdy farmakoterapię stosuje się pomocniczo lub uzupełniająco. Operację przeciwjaskrową wykonuje się zwykle przed ukończeniem pierwszego roku życia. Tak wcześnie podjęte chirurgiczne leczenie jaskry u dzieci znacznie poprawia rokowanie w tej chorobie.

Zabiegi chirurgiczne wykonywane u najmłodszych pacjentów służą poszerzeniu dróg odpływu cieczy wodnistej z oka, celem obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wybór procedury zależy od różnych czynników, m.in. od stopnia przezierności rogówki. Najczęściej wykonuje się goniotomię (przecięcie kąta przesączania celem jego udrożnienia) lub trabekulektomię (wykonanie w obrębie twardówki nacięcia, przez które może przedostawać się ciecz wodnista). Jeśli zabiegi te okażą się nieskuteczne, można wykonać trabekulektomię (wycięcie części utkania beleczkowego przesłaniającego kąt przesączania), cyklofotokoagulację (zabieg obniżający produkcję cieczy wodnistej) lub zastosować implanty drenujące. 

Farmakologiczne leczenie jaskry u dzieci prowadzi się z wykorzystaniem tych samych preparatów, co dla osób dorosłych, choć oczywiście w odpowiednich dawkach. Farmakoterapię stosuje się w okresie przygotowawczym przed zabiegiem (np. celem ustabilizowania ciśnienia wewnątrzgałkowego), a po operacji – wspomagająco, celem utrzymania osiągniętych rezultatów. Efekt procedur chirurgicznych powinien być stale monitorowany. Należy przy tym także obserwować i korygować refrakcję, ponieważ u dzieci w przebiegu jaskry często rozwija się krótkowzroczność lub/i astygmatyzm.

Rokowanie w jaskrze u dzieci

Jaskra jest chorobą nieuleczalną – jak dotąd nie odkryto sposobu jej leczenia przyczynowego. Nie da się też zapobiec rozwojowi jaskry u dzieci (czyli jaskry wrodzonej). Można jednak ograniczać towarzyszące chorobie dolegliwości, a nawet zatrzymać jej postęp, jeśli podejmie się odpowiednie leczenie oraz regularnie wykonuje badania kontrolne.