Zaćma, znana też jako katarakta, to bardzo powszechne zmętnienie soczewki oka, które może powodować niewyraźne widzenie. Pacjenci skarżą się, że widzą rzeczywistość jak przy patrzeniu przez zamglone lub brudne okno. Jednak zaćma daje również wiele innych objawów. Sprawdź, co powinno cię od razu zaniepokoić.

Co to jest zaćma?

Zaćma to najczęstsza choroba narządu wzroku. Zanim dowiesz się, jakie są jej objawy, najpierw musisz trochę lepiej zrozumieć, jak działa oko i jaką rolę ta choroba odgrywa w widzeniu. 

Istnieją dwie struktury – rogówka i soczewka – które ze sobą współpracują, skupiając światło na siatkówce. Zaginają wszystkie promienie świetlne tak, aby spotkały się w jednym punkcie siatkówki. Stamtąd promienie świetlne są wysyłane w postaci impulsów elektrycznych do mózgu, gdzie twój umysł „widzi” obraz tego, co znajduje się przed tobą. Zaćma powoduje, że soczewka oka staje się nieprzezierna, co uniemożliwia prawidłowe skupienie promieni świetlnych wewnątrz oka i prowadzi do obniżenia ostrości wzroku [1]. Nieleczona zaćma prowadzi do coraz silniejszego pogorszenia widzenia, a nawet do ślepoty.

Kto może zachorować na zaćmę?

Zaćma pojawia się u większości ludzi wraz z wiekiem. Zaczyna się rozwijać w wieku około 40 lub 50 lat, a objawy stają się zauważalne około 60. lub 70. roku życia. Istnieje jednak szereg dodatkowych czynników ryzyka. Mogą one powodować szybszy lub wcześniejszy rozwój choroby. Są to [1, 3]:

• choroby ogólne: cukrzyca, niedoczynność tarczycy, atopowe zapalenie skóry, dystrofia miotoniczna;
• zażywanie niektórych leków, np. sterydoterapia, długotrwałe stosowanie kropli
  z glikokortykosteroidami;
• predyspozycje genetyczne;
• zła dieta i niedobory żywieniowe, zwłaszcza niski poziom przeciwutleniaczy (witaminy C, witaminy E i karotenoidów);
• nadużywanie alkoholu;
• palenie papierosów;
• przebywanie w zanieczyszczonym środowisku;
• narażenie na promieniowanie UV i promieniowanie rentgenowskie;
• urazy oka i chirurgiczne interwencje w obrębie gałki ocznej, np. witrektomia (wycięcie ciała szklistego z wnętrza gałki ocznej);
• zapalenie błony naczyniowej oka; 
• wysoka krótkowzroczność;
• zwyrodnienie barwnikowe siatkówki.

Czy dzieci chorują na zaćmę?

Mimo że u większości ludzi zaćma jest naturalną częścią procesu starzenia, nie zmienia to jednak faktu, że chorują na nią również osoby w młodym wieku oraz dzieci. Na przykład stwierdzenie zmętnienia soczewki oka przy urodzeniu to wrodzona zaćma, która w 2/3 przypadków dotyczy dwóch gałek ocznych. Najczęściej jest spowodowana infekcją przebytą przez matkę na początku ciąży. Może to być różyczka, cytomegalia, opryszczka, ospa wietrzna, a także toksoplazmoza lub choroby metaboliczne [2].

Warto podkreślić fakt, że ok. 30% przypadków zaćmy zdiagnozowanej u noworodków ma charakter genetyczny. Jest dziedziczna i niezwiązana z innymi chorobami systemowymi. Częściej kataraktę diagnozuje się również u dzieci z zespołem Downa oraz z chorobami neurologicznymi, np. dystrofią miotoniczną [2].

Jakie objawy daje początek zaćmy?

Pacjenci często bagatelizują problemy z oczami. Tymczasem zaćma to podstępna choroba. Zaczyna się od małych rozmiarów zaburzeń widzenia i rozwija powoli. Na początku możesz nie zauważyć żadnej różnicy w widzeniu. Często pacjenci narzekają na objawy, które towarzyszą im przy zwykłym przemęczeniu oczu, np. po długotrwałym korzystaniu z komputera lub braku snu. Jednakże, gdy zaćma powiększy się i spowoduje większe zmętnienie soczewki, zniekształci przechodzące przez nią światło, co sprawi, że objawy będą bardziej zauważalne.

Co zwiastuje początek zaćmy? Na pewno warto zwrócić uwagę na następujące sygnały:

• niewyraźne, zamglone lub nieprzejrzyste widzenie, jakby się patrzyło przez folię lub brudne, lub zamglone okno;
• częste mrużenie oczu lub mruganie, aby lepiej się skupić i „ustabilizować” wzrok;
• większa wrażliwość na odblaski i światło, np. pochodzące z reflektorów nadjeżdżających samochodów podczas jazdy nocą;
• występowanie „aureoli” wokół świateł, takich jak lampy, reflektory i odblaski słońca;
• konieczność włączania mocniejszego światła do wykonywania czynności takich jak czytanie lub gotowanie w pomieszczeniu;
• blaknięcie lub żółknięcie kolorów, powodujące trudności w odróżnieniu barw z tej samej rodziny;
• utrata nasycenia barw: kolory nie są już tak żywe jak wcześniej lub żółkną;
• podwójne widzenie w jednym oku;
• białawy lub szary nalot na oku widoczny podczas przeglądania się w lustrze;
• częste zmiany mocy szkieł okularów lub soczewek kontaktowych.

Jak rodzaj zaćmy wpływa na początkowe objawy?

Warto zauważyć, że zmiany w procesie widzenia w początkach zaćmy zależą od jej typu [2].

• Zaćma podtorebkowa tylna: problemy z widzeniem nasilają się w jasnym oświetleniu i przy patrzeniu z bliska (np. przy czytaniu).

• Zaćma jądrowa: złe widzenie w jasnym oświetleniu oraz poza pomieszczeniami w słońcu, krótkowzroczność.
• Zaćma korowa: złe widzenie na zewnątrz po zmroku oraz w ciemnych pomieszczeniach.

Pamiętaj, że tylko okulista może postawić prawidłową diagnozę. Ponieważ zaćma to choroba cicha
i podstępna, nie zawsze da się ją zauważyć od razu. Dlatego ważne są regularne konsultacje okulistyczne.

Cukrzyca a zaćma – co warto wiedzieć o zaćmie cukrzycowej?

Zaćma jest jedną z typowych przyczyn pogorszenia widzenia u pacjentów z cukrzycą. Ryzyko utraty ostrości widzenia u chorujących na cukrzycę jest nawet pięciokrotnie wyższe niż u innych osób [4]. Dotyka 10% chorych na cukrzycę typu 1. oraz 13% pacjentów z cukrzycą typu 2. Zaćma jako powikłanie cukrzycy rzadko występuje u małych dzieci, częściej u nastolatków, młodych dorosłych
i osób starszych. Związana jest z wahaniami poziomu cukru we krwi, które niekorzystnie wpływają również na narząd wzroku [5]. 

U pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą szybciej następuje proces mętnienia soczewki oka, co daje takie objawy początkowe, jak:

• zaburzenia ostrości widzenia;
• niemożność patrzenia w źródło światła;
• problemy z oceną odległości;
• dostrzeganie plamek w polu widzenia.

Zła kontrola metaboliczna może nasilić postęp choroby. Z czasem u pacjentów z cukrzycą i zaćmą następuje niemożność odróżniania barw i rozpoznawania przedmiotów. Wzrok może pogorszyć się tak bardzo, że chory będzie dostrzegał jedynie zarys postaci i rzeczy. Nie będzie w stanie odróżniać  dnia od nocy, a nawet utraci wzrok. Dlatego w leczeniu cukrzycy ważne są nie tylko konsultacje
u diabetologa, ale także u okulisty. Pozwalają w porę poradzić sobie z możliwym powikłaniem, jakim jest zaćma cukrzycowa.

Jak leczyć początki zaćmy?

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów zaćmy ważne jest, aby udać się do dobrego okulisty. Specjalista dokona oceny objawów i postawienia właściwej diagnozy. Tym samym wskaże najlepsze sposoby leczenia dla danej choroby. Im wcześniej zostanie zdiagnozowana zaćma, tym lepiej. Jeżeli zaburzenia widzenia utrudniają codzienne funkcjonowanie, nie należy odwlekać decyzji
o leczeniu. Dojrzała zaćma jest trudniejsza do wyleczenia, a zabieg jej usunięcia wiąże się z trudniejszą rekonwalescencją.

Jak leczyć początki zaćmy? Obecnie jedyną metodą jest operacja. Jednak technika ta w ostatnich dziesięcioleciach bardzo się rozwinęła, stając się coraz bardziej nowoczesna, bezpieczna i mniej inwazyjna. Zabieg przeprowadza się przy użyciu specjalnego, precyzyjnego aparatu ultradźwiękowego. Przeprowadza się go w następujący sposób: w strukturze soczewki wykonuje się niewielkie nacięcia (o głębokości około 2–3 mm), w celu rozdrobnienia jej na mikrocząsteczki. Następnie soczewka jest zasysana przez urządzenie ultradźwiękowe, zwane fakoemulsyfikatorem – stąd nazwa zabiegu: fakoemulsyfikacja. Operacja usunięcia zaćmy zawsze przeprowadzana jest w znieczuleniu miejscowym pacjenta, nie powodując dyskomfortu dla oczu i dolegliwości bólowych.

Ogólnie rzecz biorąc, zaćmę można leczyć chirurgicznie u każdego pacjent, u którego ją zdiagnozowano. Przeszkodą może być jednak zły ogólny stan zdrowia oraz diagnoza innego problemu lub patologii związanej z zaćmą (takiej jak alergie, bardzo suche oczy, wysokie ciśnienie krwi, choroba siatkówki, a nawet jaskra). W takich przypadkach lekarz ocenia pilność wykonania zabiegu
i weryfikuje, czy konieczne jest przeprowadzenie wcześniejszego leczenia, aby operacja rzeczywiście była skuteczna. Na przykład zabieg u pacjentów z cukrzycą powinien być skonsultowany
z diabetologiem. Chory musi mieć ustabilizowany poziom cukru we krwi, aby zapobiec ewentualnym powikłaniom około- i pooperacyjnym.

Czy można opóźnić początek zaćmy?

Zaćma wpływa na wzrok, a nawet może prowadzić do ślepoty. Dlatego pacjenci często zastanawiają się, czy można w jakiś sposób się jej ustrzec. Otóż tej chorobie nie można całkowicie zapobiec, ale nadal możliwe jest opóźnienie wystąpienia jej objawów.

Na pewno znaczenie ma zdrowa dieta, unikanie alkoholu i palenia papierosów, a u diabetyków kontrola cukru we krwi. Chorzy na choroby przewlekłe będące czynnikiem ryzyka rozwoju zaćmy powinni stale kontrolować stan swojego zdrowia u specjalisty od podstawowego schorzenia oraz
u okulisty. Należy również chronić oczy przed urazami, toksycznymi substancjami oraz promieniowaniem słonecznym. Dlatego należy nosić dobrej jakości okulary przeciwsłoneczne, które naprawdę zapewniają odpowiednią ochronę przed promieniami UVA i UVB. Warto też zakładać czapki lub kapelusze. Długotrwałe stosowanie niektórych leków (np. ogólnoustrojowych glikokortykosteroidów) może powodować zaćmę polekową. Dlatego też, jeśli przez dłuższy czas przyjmuje się dany lek, koniecznie należy monitorować stan zdrowia oczu.

Zawsze zalecane są regularne wizyty u okulisty. Zwłaszcza jeśli w rodzinie występowała wczesna zaćma lub inna choroba oczu. Zmętnienie soczewki występuje najczęściej na skutek naturalnego starzenia się pacjenta. Jednak inne choroby oczu, takie jak jaskra, również mogą być czynnikami ryzyka. W takim przypadku dobrze jest często poddawać swój narząd wzroku ocenie specjalisty.

Bibliografia:

[1] Stodolska-Nowak A., Siwiec-Prościńska J., Zaćma, 2018, Okulistyka po Dyplomie.

[2] Omulecki W., Zaćma, 2013, Medycyna Praktyczna dla Pacjenta.

[3] Iwaszkiewicz-Bilikiewicz B., Zaćma (cataracta), Geriatria 2008; 2: 252-254.

[4] Zarzecka H., Powikłania oczne w cukrzycy, 2023, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków.[5] Mazur R. i in., Zaćma w cukrzycy – problem diagnostyczny i terapeutyczny, 2019, Diabetologia po Dyplomie.