Usuwanie zaćmy – nowoczesne soczewki, krótka operacja i szybka poprawa komfortu życia

W przypadku zaćmy farmakoterapia może jedynie czasowo spowolnić rozwój choroby. By faktycznie przywrócić satysfakcjonującą ostrość widzenia i zahamować słabnięcie wzroku, konieczna jest operacja. Dzięki rozwojowi medycyny można przeprowadzać zabiegi w znieczuleniu miejscowym, podczas których pacjentom wszczepia się do oczu nowe soczewki. Dowiedz się więcej o usuwaniu katarakty: nowoczesnych metodach leczenia umożliwiających chronienie chorych przed nieodwracalną ślepotą.

Dlaczego chorzy na zaćmę tracą wzrok?

U zdrowego dorosłego człowieka soczewka jest przezroczystą, dwuwypukłą, pozbawioną naczyń krwionośnych i nerwów strukturą. Ma około 9 mm średnicy i 5 mm w przekroju strzałkowym. Jest zawieszona na obwódce rzęskowej Zinna za źrenicą i znajduje się przed ciałem szklistym. Jej zadaniami są utrzymywanie przejrzystości, prawidłowe załamywanie światła i umożliwianie widzenia obiektów znajdujących się w różnych odległościach1.

Diagnozę zaćmy (znanej też jako katarakta) stawia się wtedy, gdy na soczewce są widoczne zmętnienia. Zdarza się, że występują nawet u nowo narodzonych dzieci – mówi się wtedy o katarakcie wrodzonej. Jej przyczyną są czynniki dziedziczne, choroby metaboliczne, a także leki przyjmowane w ciąży oraz niektóre infekcje wirusowe przebyte przez ciężarną. Zaćma bywa też wynikiem urazu, a czasami pojawia się wraz z wiekiem. Może szybko postępować oraz powodować całkowitą ślepotę. Na szczęście w obecnych czasach zaćma to nie wyrok, a chorzy, którzy szybko znajdą się pod opieką okulisty, mogą ocalić wzrok. Jedynym skutecznym remedium na zaćmę są soczewki wewnątrzgałkowe.

Soczewki wewnątrzgałkowe – jak to się zaczęło?

Obecnie zabiegi usuwania zaćmy są przeprowadzane w znieczuleniu miejscowym, a po ich wykonaniu pacjenci nie wymagają długiej rekonwalescencji. Jest to jednak efekt kilkudziesięcioletniej praktyki w operowaniu chorych na kataraktę. Historia soczewek wewnątrzgałkowych sięga czasów II wojny światowej. To wtedy angielski okulista Harold Ridley zauważył, że elementy kabin trafionych pociskiem samolotów, które utkwiły w oczach pilotów, nie wywołały stanów zapalnych oka. Odłamki te były wykonane z przezroczystego tworzywa sztucznego, którego głównym składnikiem był polimetylmetakrylat (PMMA).

Spostrzeżenia te skłoniły Harolda Ridleya do stworzenia soczewki wewnątrzgałkowej właśnie z tego materiału. Powstała ona we współpracy z firmą Rayner. Wykonano dwuwypukłą, dyskowatą soczewkę z Perspex CQ (Clinical Quality), zwanego także PMMA. W 1949 roku okulista wszczepił ją swojej pacjentce do komory tylnej oka.

Pierwsza soczewka ważyła aż 110 mg i była sztywna. Mimo tego był to przełomowy wynalazek. Przez wiele lat chorym wszczepiano soczewki podobne do tej, którą opracował Harold Ridley. Taki zabieg wymagał jednak wykonania większego cięcia na rogówce. Stwarzało to ryzyko powikłań pozabiegowych – w tym wystąpienia pooperacyjnego astygmatyzmu.

Kolejnym momentem przełomowym było opracowanie w latach 60. XX wieku metody fakoemulsyfikacji. Jej pomysłodawcą jest Charles Kelman, amerykański okulista. Metoda fakoemulsyfikacji polega na rozbiciu zmętniałej soczewki za pomocą fal ultradźwiękowych, co umożliwia jej usunięcie po wykonaniu niewielkiego nacięcia na oku. W tym samym czasie rozpoczęły się też badania nad materiałami i soczewkami możliwymi do włożenia do gałki ocznej przez jak najmniejszy otwór. Na satysfakcjonujące efekty trzeba było poczekać do lat 80. XX wieku. To wtedy powstały pierwsze silikonowe zwijalne soczewki, które lekarz rozwija dopiero w oku.

Badania nad usuwaniem zaćmy trwały od lat i trwają nadal. Dziś okulistyka jest jednak w zupełnie innym miejscu. Dla porównania stosowane obecnie soczewki ważą ok. 20 mg – ponad pięciokrotnie mniej od ich prototypów2.

Jakie soczewki wszczepia się pacjentom podczas zabiegu usuwania zaćmy?

Nowa, sztuczna soczewka, która zostanie wszczepiona w miejsce zmętniałej soczewki chorego, jest dobierana po przeprowadzeniu szczegółowych badań. W zależności od budowy oka pacjenta i jego problemów ze wzrokiem może być przeznaczona do implantacji w różnych miejscach gałki ocznej i mieć inne parametry. Obecnie podczas zabiegów usuwania katarakty wszczepia się soczewki:

• tylno- i przedniokomorowe – najczęściej lekarze wszczepiają implanty w możliwie najbardziej naturalnym położeniu, czyli w torebce tylnej oka, a nie do bruzdy ciała rzęskowego;
• jedno- i wieloogniskowe – implantacja tych pierwszych wiąże się zwykle z koniecznością noszenia przez pacjentów okularów do widzenia z bliska;
• premium – powstawanie takich soczewek to zasługa rywalizacji pomiędzy produkującymi je firmami. Dostępne są modele akomodujące i takie, które zapewniają chorym na zaćmę ostre widzenie bez konieczności noszenia okularów.

Soczewki z filtrem światła niebieskiego i chroniące przed promieniowaniem UV

Takie soczewki są barierą dla czynników, które mogłyby uszkodzić gałkę oczną – w tym plamkę żółtą czy siatkówkę. Plamka żółta jest odpowiedzialna za widzenie detali z większej odległości, rozpoznawanie kolorów i ostrość wzroku. Bywa, że jej stan pogarsza się wraz z wiekiem, ale przyczynia się do tego także promieniowanie UV. Soczewki chroniące plamkę żółtą są barierą dla szkodliwych promieni świetlnych. Jednocześnie przywracają dobry wzrok osobom, które przed zabiegiem chirurgicznym cierpiały na zaćmę.

Siatkówka zbiera natomiast pierwotne bodźce wzrokowe, które są następnie przesyłane do mózgu. Umożliwia ostre widzenie – w tym także po zmroku. Zagraża jej jednak światło niebieskie. Nie jest ono absorbowane przez rogówkę i naturalną soczewkę wewnątrzgałkową, dlatego trafia bezpośrednio do siatkówki. Może to spowodować zwyrodnienie plamki żółtej. Źródłem światła niebieskiego są słońce oraz wszelkie żarówki i ekrany wykonane w technologii LED – na przykład te znajdujące się w smartfonach, tabletach i komputerach. Soczewki chroniące siatkówkę przed promieniowaniem, wszczepione podczas operacji usuwania zaćmy, mogą uchronić pacjenta także przed innymi problemami ze wzrokiem.

Soczewki toryczne

Soczewki toryczne wewnątrzgałkowe to rozwiązanie dla pacjentów, którzy cierpią jednocześnie na zaćmę i astygmatyzm. Po konsultacji lekarskiej mogą się zdecydować na model jedno- lub wieloogniskowy. Ten drugi rodzaj soczewki korygującej astygmatyzm zapewnia większy komfort życia. Umożliwia prawidłowe, ostre widzenie zarówno z daleka, jak i bliska, co nie zmusza chorego do noszenia okularów korekcyjnych po przejściu operacji.

Soczewki EDoF

Są to soczewki o wydłużonej ogniskowej. Zapewniają dobre widzenie ze średnich oraz z dalekich odległości. W zależności od pacjenta i jego problemów ze wzrokiem ograniczają, a niekiedy całkowicie eliminują potrzebę noszenia okularów. Podczas ich użytkowania nie doświadcza się efektów rozbłysków, olśnienia i tzw. efektu halo. Są to soczewki ponadstandardowe, które umożliwiają prowadzenie samochodu, gotowanie, sprzątanie i spotykanie się ze znajomymi bez konieczności noszenia okularów korekcyjnych. Dodatkowe szkła mogą się jednak okazać potrzebne podczas czytania drobniejszego druku.

Jak przebiega operacja usunięcia zaćmy i na czym polega rekonwalescencja?

Mimo że zabieg w znaczący sposób poprawia komfort życia, trwa zaskakująco krótko – zwykle około 15 minut. Po jego wykonaniu pacjenci nie wymagają też długiego pobytu w szpitalu. Najczęściej potrzebują tylko odpoczynku. Co jeszcze warto wiedzieć?

• Zabieg zaczyna się od podania pacjentowi znieczulenia. Jest to preparat w postaci kropli do oczu.
• Skóra wokół oczu jest starannie odkażana, a rzęsy zostają dodatkowo zasłonięte gazikami. 
• Lekarz wykorzystuje roztworek, aby oko pozostało otwarte przez cały czas trwania zabiegu.
• Chirurg wykonuje na oku niewielkie nacięcie. Ma ono długość maksymalnie 3 mm.
• Przez powstały otwór wprowadzane są narzędzia. Pierwsze z nich służy do rozbicia soczewki za pomocą fal ultradźwiękowych, a drugie umożliwia zassanie jej resztek i staranne oczyszczenie torebki oka.
• Następnie w miejsce starej, zmętniałej soczewki jest wprowadzana nowa – początkowo jest zwinięta w rulon. Lekarz rozwija ją już wewnątrz oka i dopasowuje do kształtu rogówki.
• W końcowym etapie z oka wyjmowane są wszystkie narzędzia, a pacjentowi zakłada się opatrunek. Tak małe nacięcie gałki ocznej nie wymaga szycia.

Pacjent sam wstaje z fotela i przez pewien czas (zwykle około 3 godzin) pozostaje w szpitalu, a jeśli lekarz nie stwierdzi niepokojących objawów, zostaje wypisany do domu. Oko po zabiegu „dochodzi do siebie” przez około 4–6 tygodni. W ciągu pierwszego dnia od operacji pacjent może odczuwać ziarnistość w oczach i skarżyć się na łzawienie. Przez kilka dni (niekiedy tygodni) może też narzekać na chropowatość gałki ocznej, która będzie prawdopodobnie zaczerwieniona. Dokuczać może mu także gorsze widzenie – obraz przed oczami będzie zamazany. Ostatecznie wszystkie te objawy całkowicie ustępują.

By operacja przyniosła maksymalnie satysfakcjonujące efekty, po jej wykonaniu należy:

• na około 4 tygodnie zrezygnować z makijażu;
• spać na przeciwnym boku niż ten z operowanym okiem;
• unikać dźwigania, pocierania oka, wysiłku fizycznego, a nawet schylania się;
• nosić okulary z filtrem UV;
• stosować się do zaleceń lekarskich: regularnie przychodzić na wizyty kontrolne oraz odpowiednio dezynfekować i przemywać oko po zabiegu.

Przeciwwskazania do zabiegu usuwania zaćmy

Niestety nie wszystkie osoby chorujące na kataraktę mogą mieć wszczepione nowe soczewki. Przeciwwskazaniami do zabiegu są:

• niektóre inne choroby oczu, takie jak stożek rogówki, patologiczne zmiany na dnie oka, odwarstwienie siatkówki, jaskra i zwyrodnienie plamki żółtej;
• opadanie powiek;
• ciąża i okres karmienia piersią;
• cukrzyca;
• aktywne stany zapalne i choroby wirusowe;
• choroby powodujące drgawki, padaczka;
• trądzik;
• całkowita niedomykalność powiek.

Operacyjne usuwanie zaćmy to krótki zabieg, który znacznie poprawia jakość życia pacjentów z kataraktą. Nawet jeżeli po operacji muszą nosić okulary, na co dzień cieszą się ostrym widzeniem i samodzielnością – mogą prowadzić pojazdy i być aktywni zawodowo. Należy też pamiętać, że zabieg zaćmy nie tylko poprawia wzrok, ale także zapobiega jego całkowitej utracie.

1. Anna Fizia-Orlicz, Marta Misiuk-Hojło, Soczewki wewnątrzgałkowe w chirurgii zaćmy – wykorzystanie polimerów.
2. Anna Fizia-Orlicz, Marta Misiuk-Hojło, Soczewki wewnątrzgałkowe w chirurgii zaćmy – wykorzystanie polimerów.